Centesimus annus (łac. - Setna rocznica) - encyklika społeczna papieża Jana Pawła II ogłoszona 1 maja 1991. Wydana w 100 rocznicę opublikowania encykliki Leona XIII Rerum novarum, stanowiącej fundament katolickiej nauki społecznej. Ma w dużej mierze charakter krytyki socjalizmu. Wydana została 1 maja, czyli w dniu liturgicznego wspomnienia św. Józefa Robotnika.
Papież Jan Paweł II w ciągu prawie 27 - letniej posługi na Stolicy Apostolskiej ogłosił czternaście encyklik. Encyklika ma charakter pisma okólnego i jest napisana w formie listu papieża do biskupów i wiernych całego świata. Porusza najistotniejsze problemy z zakresu doktryny wiary, organizacji Kościoła, życia chrześcijańskiego, kultu oraz w kwestiach społecznych. Początkami sięga czasów apostolskich, gdy Piotr, Paweł, Jakub czy Jan kierowali swoje listy do poszczególnych Kościołów lokalnych. Z czasem szczególna rola przypadła listom Biskupa Rzymu, wyjaśniającego kwestie dyskusyjne. Po raz pierwszy terminu "encyklika" użył papież Marcin I w VII wieku. Natomiast od czasów Benedykta XIV tytuły encyklik wyznaczają pierwsze słowa tekstu, które zapowiadają podjętą problematykę. Począwszy od pontyfikatu Jana XXIII niektóre encykliki, np. "Pacem in terris", są adresowane do wszystkich ludzi dobrej woli i stały się przedmiotem studiów oraz refleksji różnych gremiów czy organizacji międzynarodowych.
Przybliżając duchowe dziedzictwo Jana Pawła II publikujemy treści poszczególnych encyklik Ojca Świętego wraz z komentarzami. Pozwoli to na pewno jeszcze bardziej wsłuchać się w słowa jakie skierował do nas nasz Wielki Jan Paweł II.
Na początku ostatniej dekady drugiego tysiąclecia papież Jan Paweł II ogłosił dziewiątą encyklikę pod tytułem „CENTESSIMUS ANNUS” - encyklikę, której tytuł odsyłał do wydanej sto lat wcześniej sławnej Rerum novarum Leona XIII, będącej potężnym impulsem humanizacji gospodarki rynkowej i przestrogą przed rodzącym się komunizmem.
Centesimus annus zwraca się ku tej wielkiej tradycji nauczania społecznego Kościoła i przekazuje jej przesłanie - ubogacając je - społeczeństwom przełomu wieków i tysiącleci, odsłaniając „rzeczy nowe” naszych czasów, znacząc kres pewnej epoki w dziejach ludzkości i ukazując świt następnej. Jest ona zarówno dialogiem z nauczaniem Leona XIII, potwierdzeniem i rozwinięciem jego ocen systemów gospodarczo-społecznych oraz konkretyzacją formułowanych przestróg, jak i odpowiedzią Kościoła na najbardziej aktualne w chwili ogłoszenia encykliki Centesimus annus wydarzenia polityczne, czyli załamanie się systemu państw realnego socjalizmu w roku 1989.
Sto lat wcześniej Kościół objaśniał i przestrzegał - w roku 1991 potwierdzał dawniejsze ostrzeżenia, raz jeszcze ukazywał źródła nieszczęść i przypominał prawdę o naturze ludzkiej, w trosce o to, aby owe klęski nie powtórzyły się w nowej epoce. Znacznie doskonalszy niż dawniej system gospodarki rynkowej wymaga przecież ciągłej humanizacji, tak aby służył raczej umocnieniu życia wspólnotowego niż utrwalaniu dawnych i nowych form alienacji. Także w zakresie życia politycznego ów triumf ducha, jaki doprowadził do upadku nieludzkich reżimów, winien owocować pełniejszym uwzględnieniem wymiaru kulturowego i duchowo-religijnego w życiu państw i narodów. Upadłe systemy ukazały, jak bardzo fałszywa ideologia może okaleczyć i zdeprawować człowieka. I ten człowiek wszakże jest drogą Kościoła, a zatem i ku niemu skierowane jest pełne nadziei orędzie Jana Pawła II, zwiastujące możliwość odnowy społeczeństw u progu nowej epoki.
Na wstępie należy zwrócić baczną uwagę na tak istotną dla tej encykliki kwestię etyki politycznej jak „konsensus aksjologiczny” odwołujący się do tradycji chrześcijańskiej, który winien być trwałym fundamentem „wspólnego europejskiego domu”. Reguły życia politycznego w owym domu muszą być oparte na zasadach demokracji. Dlatego silnie podkreślona jest afirmacja porządku demokratycznego, jakiej Jan Paweł II daje wielokrotnie wyraz na kartach encykliki. Ta zasadnicza afirmacja nie wyklucza jednak pełnego troski tonu krytyki, która wszakże jest już krytyką „od wewnątrz”, nie kwestionującą norm demokratycznych, lecz poszukującą ich aksjologicznych podstaw. Demokracja bowiem, dla której uznanie wyraża się na kartach encykliki Centesimus annus, nie może być jedynie większościową procedurą rozstrzygania spornych kwestii, ale opiera się na rozpoznaniu i poszanowaniu wartości - bez nich nieuchronnie zmienia się w „zakamuflowany totalitaryzm”.
Wpisana w Centesimus annus refleksja nad demokracją znajduje swe dopełnienie i kontynuację w późniejszych encyklikach Veritatis splendor i Evangelium vitae.
Jan Paweł II wiele uwagi poświęca etycznym fundamentom ustroju demokratycznego oraz ich rozwojowi we współczesnych systemach politycznych. Pyta również o właściwą wizję społeczeństwa i państwa, akcentując konsekwentnie antyideologiczne, antyutopijne i antyholistyczne stanowisko, w tym celu rozważa funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce, ale też podkreśla, iż w życiu społecznym należy dać pierwszeństwo logice daru przed logiką interesu. W ten sposób odsłania tak trudno czasem uchwytne, a przecież zasadnicze różnice pomiędzy nauczaniem Kościoła a złudzeniami niektórych odłamów myśli liberalnej. W swojej encyklice Jan Paweł II występuje zarazem jako krytyk państwa opiekuńczego, a równocześnie obrońca „słabych”, o których zawsze winno się troszczyć i państwo, i całe społeczeństwo.
Moralność jest bowiem prawdziwą miarą wartości życia politycznego przy rozważaniu etycznych aspektów dokumentu należy zwrócić uwagę na wpisaną w encyklikę przestrogę przed instrumentalizacją prawdy w polityce, przed jej relatywizacją, która otwiera drogę autorytarnym rozstrzygnięciom władzy totalitarnej. Tymczasem Kościół głosi potrzebę „zdrowej teorii państwa”, a więc takiego, „w którym najwyższą władzę ma prawo, a nie samowola ludzi” (n. 44).
Jan Paweł II w Centesimus annus, jakkolwiek jednoznacznie afirmuje demokratyczne państwo prawa, powściągliwie i z dystansem ocenia bardziej szczegółowe warianty rozwiązań ustrojowych. Przychylnie ocenia te formy organizacji życia społeczno-gospodarczego, które dążą do równowagi między regułami rynku i konkurencji a wymogami godności ludzkiej. Ocena ta, zawarta między innymi w 19 i 42 punkcie encykliki, bywa przez wielu komentatorów odnoszona do tzw. społecznej gospodarki rynkowej.
Z płynącej od Centesimus annus inspiracji dla podjęcia koniecznych reform należy podkreślić: potrzebę rozsądnej deetatyzacji systemów ubezpieczeń w państwie społecznym, ograniczenia biurokracji, przerostów charakterystycznych dla państwa opiekuńczego, ale również ukazać, jak zasady solidarności i pomocniczości mogą znajdować konkretny wyraz w społeczno-ekonomicznych programach naprawczych. Nauczanie o państwie w Centesimus annus jest bowiem zorientowane przede wszystkim na potrzebę uzgodnienia wymogów skuteczności z normą personalistyczną.
Tym należy tłumaczyć uwzględnienie przez Papieża w wywodzie o państwie problematyki związanej z ochroną rodziny, jej szczególnych potrzeb i praw. Dlatego najważniejsze wątki nauczania Jana Pawła II skupiają się wokół rodziny jako podstawowej instytucji życia społecznego.
Encyklika Centesimus annus jest bez wątpienia, jedną z najważniejszych wypowiedzi Magisterium na temat życia gospodarczego, a zawarta w dokumencie wizja sprawiedliwego ładu gospodarczego, oparta jest na sformułowanej jeszcze w Gaudium et spes zasadzie głoszącej podmiotowość i celowość człowieka w życiu społecznym. Personalistyczna koncepcja ładu gospodarczego każe krytycznie spojrzeć na technokratyczną kreację homo oeconomicus, która - nieodpowiedzialnie rozszerzana - zdaje się obejmować coraz to nowe dziedziny życia społecznego.
Znaczenie encykliki jako pierwszego dokumentu Kościoła tak dobitnie potwierdzającego ważność i użyteczność podstawowych kategorii gospodarki rynkowej (takich jak wolność gospodarcza, przedsiębiorczość, rynek, zysk) dokument ten powinien się stać fundamentem rzeczowej dyskusji między współczesną ekonomią a katolicką nauką społeczną. Daje wizję gospodarki wspartej na dwóch podstawowych wartościach jak na dwóch przęsłach: na wolności i sprawiedliwości, przypomina nauczanie Kościoła o własności prywatnej i ukazuje pracę ludzką jako działanie przedsiębiorcze. Centesimus annus odczytane zostało jako śmiały i zdecydowany głos w dialogu ze współczesną myślą ekonomiczną.
Źródło: http://www.mbkm.pl/kome_do_encyklik.htm
Wstęp za: http://pl.wikipedia.org/wiki/1_maja