Rada Regencyjna do Narodu Polskiego
Po utworzeniu Rządu Narodowego, w którego ręce Rada Regencyjna, zgodnie ze swemi poprzedniemi oświadczeniami, zwierzchnią władzę państwową złoży, Brygadjer Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częśią zwierzchniej władzy państwowej, temuż Rządowi Narodowemu zobowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy.
Józef Piłsudski witany w Warszawie po powrocie z niewoli w Magdeburgu, 10.11.1918
Niepokorni dają Polsce wolność. 11 listopada
11 listopada 1918 r. Niemcy podpisały na froncie zachodnim rozejm, zakończyła się I wojna światowa. Zmieniła ona obraz świata, Starym Kontynentem wstrząsnęły ruchy rewolucyjne, demokracje pokonały monarchie, a niektóre narody - w imię idei samostanowienia-odzyskały wolność.
Bohdan Cywiński napisał swego czasu o pokoleniu, które urodziło się w epoce pozytywizmu warszawskiego, a następnie budowało Polskę odrodzoną: pokolenie niepokornych. To określenie stanowi klucz do zrozumienia wydarzeń, które poprzedziły odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Pokolenie niepokornych wypracowało bowiem podstawy programowe najważniejszych - do dziś - obozów ideowo-politycznych, od socjalistycznego przez chrześcijansko--demokratyczny po narodowy i inne. Mimo braku własnej państwowości polskie elity intelektualne końca XIX w. włączyły się tym samym w budowanie nowoczesnego narodu, zdolnego do samorządzenia. Warstwy ludowe - w tym przede wszystkim chłopi, a także robotnicy oraz drobnomieszczaństwo polskie - zaczęły z wolna wchodzic w krwiobieg polskiej tradycji, której głównym wyróżnikiem stała się wspólnota oparta na katolicyźmie oraz pamięci o niepodległej Polsce. Program partii socjalistycznej z 1892 r. niepodległość kraju stawiał ponad partykularnymi celami klasowymi, z kolei program Ligi Narodowej z 1893r. był oparty na wszechstanowości i wszechpolskości, nawoływał zatem do wypracowania wspólnotowych celów ponaddzielnicowych i ponadwarstwowych, bliskich całemu narodowi. Inteligencja polska kontynuująca najbardziej świadomie dziedzictwo I Rzeczypospolitej i powstań niezależnie od swoich poglądów w jednym się zgadzała: stanowić miała odpowiedzialną grupę przywódczą przed pokoleniami przeszłymi, jak i przyszłymi. W przededniu wybuchu wojny Polacy byli świadomym narodem, a nie tylko elitarną grupą oderwaną od społecznego zaplecza.
Drogi do niepodległosci
Pokolenie niepokornych, szczególnie po doświadczeniach rewolucji 1905 - 1907, skonstruowało najważniejsze projekty polityczne na czas spodziewanej już wojny europejskiej. Z jednej strony obóz Piłsudskiego i większość polityków galicyjskich uznało, iż głównym celem Polaków winno być pokonanie Rosji; inni widzieli w Galicji "polski Piemont", wokół którego miałaby powstać zjednoczona Polska, a jeszcze inni - jak Piłsudski - sądzili raczej, iż sami Polacy muszą wziać sprawy w swoje ręce, by uniezależnić się od sytuacyjnych protektorów. Stąd już w 1908 r. Piłsudski założył Związek Walki Czynnej, wokół którego powstawać zaczęły organizacje strzeleckie, legalne w swej formie organizacyjnej, de facto zakonspirowane w swych celach.
Dzięki tej elastyczności Piłsudski zdołał wraz ze swoimi ludźmi przejść przez zmienne fale I wojny światowej, by w końcu - w odpowiedniej chwili - dać się zamknąć w Magdeburgu. Z kolei obóz narodowy Romana Dmowskiego piórem swego lidera już w 1908 r. stwierdził, ze jedynie wygrana Rosji spowodować może zachłyśnięcie się przez "kolosa na glinianych nogach" zjednoczoną polską ziemią. Stąd należało wspierać ją w pierwszym okresie wojny tak długo, jak długo Rosja mogła marzyć o zwycięstwie. Gdy w 1915 r. ostatecznie Niemcy zajęli wiekszość ziem przyszłego państwa polskiego, elastyczność Dmowskiego pozwoliła mu odnaleźć się na Zachodzie. Tam w ciągu kolejnych lat wojny zakończył budowę Błekitnej Armii (ostatecznie gotowej do walki w lipcu 1918 r. i liczacej 50 tys. żołnierzy, co w warunkach krajowych zmagań o granice mogło przeważyc szalę zwycięstwa), a także włączył sprawę polską do kanonu celów wojny, tak że nawet niechętna naszej niepodległości dyplomacja brytyjska musiała zaakceptować 13. punkt Wilsonowskiego projektu pokoju. W rzeczywistości pokolenie niepokornych, których przedstawicielami byli m.in. Józef Piłsudski, Roman Dmowski, nieco starszy od nich Ignacy Jan Paderewski, a także młodsi: Wojciech Korfanty czy Wincenty Witos, zdobyło niepodległość własnymi siłami, przełamując marazm dyplomatyczny w kwestii polskiej. Nie mieliśmy tak znacznych sił militarnych, by mogło nas zginąć tylu, ilu Francuzów czy Amerykanów, niemniej polski czyn zbrojny w I wojnie światowej dał nam siłę niezbędną w przyszłej walce o granice.
Dzień Niepodległości
10 i 11 listopada 1918 r. w stolicy odradzającej się Polski niewiele się działo; radość z zakończenia wojny mieszała się ze scenami rozbrajania Niemców. 10 listopada wrócił do Warszawy Józef Piłsudski, którego witała garstka osób ze Zdzisławem Lubomirskim na czele. Następnego dnia Rada Regencyjna wprawdzie przekazała Piłsudskiemu władzę, ale nie było jeszcze cywilnej administracji, nie było granic państwowych ani realnej władzy nad większością przyszłego państwa polskiego. Istniał z kolei nadmiar ośrodków władzy, które powstawały na ziemiach trzech zaborców. W Paryżu z kolei działał Komitet Narodowy Polski z Dmowskim na czele. 11 listopada 1918 r. bój o Polskę się nie kończył, a dopiero zaczynał. Miliony niepokornych musiały jeszcze nie raz dowodzić swego przywiązania do Polski: na Śląsku, w Wielkopolsce, na Kresach i pod Warszawą w 1920 r.
dr hab. Jan Żaryn
Józef Piłsudski (1867 - 1935)
W młodości zesłany przez władze rosyjskie na Syberię, później jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej w zaborze rosyjskim. Był inicjatorem przygotowania do walki zbrojnej o niepodległość Polski przeciw Rosji i współtwórcą ruchu strzeleckiego, z którego powstały Legiony Polskie. W czasie I wojny światowej komendant I Brygady Legionów. Po odmowie złożenia przysięgi na wierność sojuszowi z Niemcami i Austro-Węgrami, które po upadku Rosji carskiej uznał za głównych przeciwników niepodległości Polski, został uwięziony w Magdeburgu. Wrócił do kraju 10 listopada 1918 r. i zwoli większości społeczeństwa polskiego objął władzę jako Naczelnik Państwa. Był twórcą i Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego, które wywalczyło i obroniło granice Rzeczypospolitej, pierwszym marszałkiem Polski, zwyciezcą wojny z zagrażającą młodemu państwu bolszewicką Rosją, której wojska rozbił w bitwach nad Wisłą i nad Niemnem.
Roman Dmowski (1864 - 1939)
Przywódca ruchu narodowo-demokratycznego, pisarz polityczny. W czasie pierwszej wojny światowej prowadził akcję dyplomatyczną na zachodzie Europy na rzecz niepodległości Polski. Dzięki jego zabiegom politycznym władze francuskie zgodziły się na utworzenie w czerwcu 1917 r. Armii Polskiej zwanej Błękitną. W sierpniu tego roku z inicjatywy Dmowskiego powstał Komitet Narodowy Polski uznany przez państwa zachodnie Ententy za oficjalną reprezentację narodu polskiego. Od początku 1919 r. był głównym delegatem Polski na konferencji pokojowej w Paryżu, podczas której zmagając się z wrogością Wielkiej Brytanii, walczył o odzyskanie ziem zaboru pruskiego oraz Śląska, Warmii i Mazur. Wspólnie z Ignacym Paderewskim podpisał traktat wersalski, na mocy którego Polska uzyskała znaczną część swoich ziem na zachodzie, przede wszystkim Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie.
Ignacy Paderewski (1860 - 1941)
Światowej sławy pianista. Wykorzystując swoją popularność, stał się przed I wojną światową i w jej trakcie orędownikiem sprawy polskiej na Zachodzie. W czasie pobytu w USA osobiście starał się skłonić prezydenta Woodrowa Wilsona do wystąpienia na rzecz praw Polaków do niepodległego państwa. Niewątpliwie wpłynął na deklarację Wilsona z 1917 i 1918 r., w których uznawał on konieczność przywrócenia Polsce niepodległości. Przybycie Paderewskiego do Poznania w końcu grudnia 1918 r. stało się impulsem do wybuchu powstania wielkopolskiego. W styczniu 1919 r. objął stanowisko premiera rzadu RP i ministra spraw zagranicznych, wspólnie z Romanem Dmowskim reprezentował Polskę na konferencji paryskiej i podpisał traktat wersalski.
Wincenty Witos (1874 - 1945)
Polityk Polskiego Stronnictwa Ludowego "Piast", poseł do parlamentu austriackiego. Uznawany za najwybitniejszego działacza w dziejach ruchu ludowego. W niepodległej Polsce trzykrotnie zajmował stanowisko premiera, m.in. w czasie najazdu bolszewickiego. Położył wielkie zasługi dla uświadomienia politycznego chłopów polskich w Galicji, był zwolennikiem współpracy stronnictw galicyjskich w działaniach na rzecz niepodległości Polski. Po utworzeniu komisji porozumiewawczej skupiającej stronnictwa niepodległościowe zgodził się na uczestnictwo w niej "Piasta". W końcu października 1918 r. stanął na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, nieuznającej zwierzchnictwa Austro-Węgier. W ciągu kilku następnych dni przejęła ona władzę na ziemiach zaboru austriackiego.
Wojciech Korfanty (1873 - 1939)
Przywódca polskiej chrześcijańskiej demokracji na Śląsku, poseł do parlamentu niemieckiego (Reichstagu), w niepodległej Polsce poseł i senator RP. 25 października 1918 r. wystapił w Reichstagu z żądaniem przyłączenia do powstającego państwa polskiego wszystkich ziem zaboru pruskiego. W styczniu 1920 r. został mianowany przez rząd RP komisarzem plebiscytowym na Górnym Slasku. Kierował wszystkimi przygotowaniami politycznymi do plebiscytu, który miał zdecydować o przynależności Śląska do Polski lub Niemiec. Po niekorzystnym dla Polski podziale terytorium plebiscytowego, nieuwzgledniającym wyników głosowania, wydał rozkaz rozpoczęcia powstania, na czele którego stanął jako dyktator. Czyn zbrojny Górnoślązaków wpłynął na korzystniejszą dla Polski decyzję państw zachodnich w sprawie podziału terytorium Śląska.
Ignacy Daszynski (1866 - 1936)
Przywódca Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, poseł do parlamentu austriackiego, w niepodległej Polsce wicepremier w czasie najazdu bolszewickiego, marszałek Sejmu RP. Opowiadał się za niepodległościowym charakterem działalności socjalistów. Po wybuchu pierwszej wojny poparł utworzenie Legionów Polskich. 2 października 1918 r. z inicjatywy Daszyńskiego posłowie polscy zgłosili w czasie obrad parlamentu w Wiedniu wniosek, w którym domagali się przywrócenia niezawisłego państwa polskiego złożonego z ziem trzech zaborów, Pomorza i Śląska. W końcu października wszedł w skład Polskiej Komisji Likwidacyjnej, a 7 listopada 1918 r. stanął na czele rządu w wyzwolonym od okupacji austriackiej Lublinie, który podporzadkował się następnie Józefowi Piłsudskiemu.
Marek Gałęzowski, IPN Warszawa
