W ostatnich latach gwałtownie słabnie Polska i naród traci swoją tożsamość. Na zaistniałą sytuację wpływ mają nie tylko różne reformy gospodarczo-polityczne, manipulacje medialne, szkodliwa często polityka unijna ale i również czynniki o których już wcześniej pisał Roman Dmowski. Czynnikiem istotnym osłabiającym dawniej Polskę, a funkcjonującym i w czasach dzisiejszych, to między innymi stan charakteru mentalno-świadomościowego narodu z czego należy sobie zdawać sprawę.
Wypowiedzi Dmowskiego w sprawie przyczyn wpływających na słabości Polski znajdują się w wielu jego publikacjach książkowych i artykułach. Uznając dzieje Polski , zwłaszcza po upadku państwowości polskiej wyłącznie za historię narodu, nawiązuje tutaj do poglądów znanego Polaka ks. Stanisława Staszyca, który uważał na początku XIX w., że : ,, Nie ma to być opis szczególnych wydarzeń, panowań, ale ma to być historia narodu”.1 Opisując słabości Polski zwłaszcza przedrozbiorowej, również nawiązuje do poglądów szkoły warszawskiej, a także Michała Bobrzyńskiego, Józefa Szujskiego, podkreślając zarazem duży wpływ na upadek państwowości polskiej czynników zewnętrznych czyli sytuacji międzynarodowej.
Historia Polski w stosunku do innych narodów jest według Dmowskiego stosunkowo krótka i ,, mniej jednolita, odznacza się zmiennością losów…”.2 Podłożem słabości Polski, a więc polskiego narodu, w tym również w okresie międzywojennym są przyczyn: polityczne, społeczne, gospodarcze oraz psychologiczno- duchowe. Do podstawowych słabości Polski wpływających na upadek polskiej państwowości zalicza takie czynniki jak wszechwładzę szlachty uniemożliwiającą zaistnienie równowagi między czynnikiem społecznym, a państwowym, nadmierne przesunięcie się terytorialne Polski poza granice etnograficzne w kierunku wschodnim, asynchroniczność linii rozwojowej Polski i Europy w XVII-XVIII w., charakter społeczeństwa, narodu oraz przemoc zewnętrzną. Główna przyczyna wewnętrznej słabości i upadku Polski to właśnie zachwianie się równowagi między tzw. czynnikiem państwowym a społecznym na niekorzyść tego pierwszego, wynikająca z przerostu demokracji szlacheckiej w stosunku do władzy wykonawczej jako synonimu władzy państwowej.
N a r ó d s z l a c h e c k i
Dominacja polskiej szlachty rozpoczęła się już w XV w. wraz z jej wzmocnieniem ekonomicznym na skutek upadku handlu lewantyńskiego po zajęciu Konstantynopola przez Turków, uzyskaniu przez Polskę dostępu do morza, co uczyniło z Wisły główny trakt eksportu przede wszystkim zboża. Wzmocniona warstwa szlachecka zmuszała władców Polski do ustępstw w jej interesie głównie za wyrażenie przez nią zgody na pospolite ruszenie i sprawy podatkowe. W tej sytuacji władza zaczęła się przesuwać stopniowo w ręce czynnika społecznego, narodu szlacheckiego i sprawowana była za pośrednictwem Sejmów oraz Sejmików, które w późniejszym czasie staną się narzędziem gry politycznej wielkiej magnaterii, a także miejscem obcych wpływów i intryg. Ograniczając mocno władzę wykonawczą, czyli królewską, podporządkowując sobie warstwę chłopską, spychając na margines polskie mieszczaństwo, hamując jego działalność gospodarczą za pośrednictwem ludności żydowskiej, naród szlachecki jednocześnie dążył do rzeczywistej realizacji- ale tylko dla siebie- idei wolności i równości. Kształtowała się wówczas Polska jako federacja majątków szlacheckich ze zniewolonym chłopem. Tą dominującą pozycję szlachta osiągnęła bez większego wysiłku, walk politycznych i poświęceń. A zatem anomalia życia politycznego Polski przedrozbiorowej wynikała z braku poza stanem szlacheckim warstw ,,uzdolnionych” do życia politycznego co doprowadziło do tego, że szlachta posiadająca wyłączny przywilej sprawowania władzy, wolna od współzawodnictwa z innymi grupami, warstwami, zwyrodniała politycznie, utraciła poczucie interesu państwowego. Odznaczając się skrajnym indywidualizmem i liberalizmem, stojąc na straży wyłącznie własnych interesów, przeciwstawiała w praktyce sobie polskie państwo. W tym okresie prawie we wszystkich istniejących innych państwach, w tym sąsiedzkich, grupy, warstwy rządzące były ,,tresowane w szkole absolutyzmu”, spełniając zarazem służebną rolę wobec swojego państwa. Natomiast brak sił politycznych w Polsce będących przeciwwagą dla liberalizmu szlachty, broniących interesów państwowych zachwiał równowagą ówczesnego systemu politycznego, niezbędnego dla normalnego funkcjonowania i rozwoju państwowości polskiej, a także i narodu.3 Tylko silne polskie mieszczaństwo o szerokich aspiracjach politycznych mogło być wówczas według Dmowskiego przeciwwagą warstwy szlacheckiej. Niestety szlachta, mając nieograniczoną władzę celowo hamowała rozwój miast polskich, czyli polskiego mieszczaństwa, a później wojny szwedzkie doprowadziły je do ostatecznej ruiny. Tak więc Polska uległa uwstecznieniu pod względem strukturalnej budowy społeczeństwa.4 Upraszczając się w swojej budowie, społeczeństwo polskie składające się tylko z dwóch warstw: szlacheckiej i chłopskiej , z których żadna nie potrzebowała walczyć o swój byt ekonomiczny i wpływy polityczne- cofnęło się w swoim rozwoju. Życie wewnętrzne narodu stało się życiem biernym, bez walki i większych wysiłków. Ukształtował sie ,,miękki” typ charakteru jednostek. Dla jednostek aktywnych i twardych nie było miejsca w tym społeczeństwie. Lukę w strukturze społeczeństw polskiego mogła wypełnić ludność żydowska, ale nie posiadała zdaniem Dmowskiego aspiracji politycznych, czyli poczucia wspólnoty z narodem polskim i wspierała tylko pozbycie się przez szlachtę współzawodnika, jakim było polskie mieszczaństwo. ,, Dzięki Żydom- pisze- Polska została narodem szlacheckim do połowy XIX stulecia, a nawet dłużej, bo jest nim do dziś jeszcze w pewnej mierze, gdyby nie oni, pełniąca opanowane przez nich funkcje część ludności polskiej byłaby się zorganizowała jako współzawodnicząca ze szlachtą siła polityczna, jako trzeci stan, który tak doniosłą rolę w rozwoju społeczeństwa europejskiego odegrał i stał się głównym czynnikiem nowoczesnego życia społecznego. Gdyby nie oni wystąpienie na widowni mieszczaństwa w dobie Sejmu Czteroletniego, byłoby zjawiskiem bez porównania potężniejszym o ile by nie nastąpiło znacznie wcześniej” .5 Tak więc napływająca do Polski ludność żydowska wpłynęła na niedorozwój nie tylko strukturalno- polityczny narodu polskiego, systemu ustrojowo-politycznego państwa ale i na indywidualizm szlachecki. Czym bardziej rozwinięte jest strukturalnie społeczeństwo, tym silniej związana jest z nim jednostka. Związanie zatem szlachty z pozostałą częścią społeczeństwem było bardzo słabe i żyjąc w izolacji od reszty narodu w warunkach cieplarnianych, nie współzawodnicząc, nie walcząc z nikim, mając szeroko rozbudowany system przywilejów, utrwalała tylko swoje wady oraz słabości. Szlachcic polski ,,bardzo mało musiał, a robił co chciał”. Takiego indywidualisty trudno było spotkać w innym narodzie europejskim. W konsekwencji szlachta polska utraciła swoje cechy duchowe dające jej siłę do wytrwałego wysiłku i odpowiedniego reagowania na naciski zewnętrzne.
Podobne poglądy jak Dmowski w tej sprawie prezentowali inni działacze narodowi, jak Ludwik Popławski , Zygmunt Balicki, mający również rodowody szlacheckie. W artykule ,,Akcja uzdrowienia narodowego”, zamieszczonym na łamach ,,Przeglądu Narodowego” z 1913 r., Balicki uznaje brak silnego stanu trzeciego za główną przyczynę słabości Polski i zwyrodnienie jej ustroju. 6 Szlachta w Polsce uniemożliwiła rozwój polskiego mieszczaństwa mającego wpływ na stan gospodarczy państwa, podczas gdy na zachodzie zaczynało ono odgrywać coraz większą rolę. Współpracując z ludność żydowską przeciwko mieszczaństwu polskiemu w celu zablokowania rozwoju politycznego swojego współzawodnika, uniemożliwiła tym samym władzy królewskiej przeciwstawić wszechwładztwu swojemu rodzime mieszczaństwo ze względu na jego słabość.7 W tamtym czasie do tych poglądów Dmowskiego w pracy historycznej ,,Sprawa polska” z 1913 r. nawiązuje Eugeniusz Starczewski, a w okresie międzywojennym znany historyk Wacław Sobieski w ,,Dziejach Polski” wydanych w 1923 r. Natomiast wśród młodszego pokolenia ideologów Narodowej Demokracji podobnie analizuje sytuację w okresie późniejszym zwłaszcza Jędrzej Giertych w swej książce ,,Tragizm dziejów Polski” wskazując na trzy czynniki osłabiające Polskę. ,, Sojusz trzech potęg- pisze J. Giertych- państwa pruskiego, Żydów i masonerii ( oraz niektórych innych tajnych związków), były stałym czynnikiem sytuacji politycznej ostatnich paru stuleci”.8
1 St. Staszic ,,Jak powinna być pisana historia Polski”, 1812 r.
2 R. Dmowski ,,Podstawy polityki polskiej”, ,,Przegląd Wszechpolski”, 1905 r., nr.7, s.13
3 R. Dmowski ,,Myśli nowoczesnego Polaka” wyd. II s.104
4 R. Dmowski ,,Upadek myśli konserwatywnej”
5 R. Dmowski ,,Myśli nowoczesnego…wyd. II s.45
6 Z. Balicki ,,Akcja uzdrowienia narodowego”, Przegląd Narodowy 1913 r., T. 11,s.3
7 Z. Balicki ,,Akcja uzdrowienia…”, s.4
8 J. Giertych ,,Tragizm dziejów polskich”, s.13
Jacek Smolarek
Pełny tekst zostanie zamieszczony w najnowszym numerze Awangardy
Za: http://www.owp.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=670&Itemid=138438434
