„Szczerbiec - jest to miecz koronacyjny królów Polski, jeden z najcenniejszych zabytków i unikatowe świadectwo polskiej historii. Jest to jedyne zachowane insygnium koronacyjne dynastii Piastowskiej.”(*1)

„Szczerbiec, miecz koronacyjny królów polskich, jedyne zachowane z piastowskich insygniów koronacyjnych. Pochodzi z 2. połowy XII lub 1. połowy XIII w., wykonany prawdopodobnie dla Bolesława Konradowica (1208-1248), księcia sandomierskiego i mazowieckiego. Jego nazwa łączy się z legendą, według której wyszczerbić go miał Bolesław Chrobry w 1018 uderzając nim o kijowską Złotą Bramę. W rzeczywistości szczerbca używano od koronacji Władysława I Łokietka w 1320 do końca I Rzeczypospolitej.

1796 - wywieziony wraz z regaliami ze skarbca wawelskiego do Berlina. 1884 - zakupiony do petersburskiego Ermitażu. 1928 - przekazany Polsce. Po wybuchu II wojny światowej 1939 - wywieziony z kraju, 1940 - zdeponowany w Kanadzie. 1959 - zwrócony Polsce. Szczerbiec przechowywany jest w Skarbcu Koronnym Zamku Królewskiego na Wawelu.” (*2)

Szczerbiec jest bez wątpienia najstarszym wśród naszych przedmiotów „liturgicznych” używanych w czasie koronacji. Jest też jedynym zachowanym tej wagi przedmiotem, ponieważ nie zachowały się koronacyjne korony polskie i nie znane jest miejsce ich przechowywania. Jak podaje portal wiedzy jest tylko „legendą” że wyszczerbił go sam  Bolesław Chrobry w 1018  uderzając nim o kijowską Złotą Bramę. Czy jet to faktem ? Nie jesteśmy w stanie udowodnić, ale zachowane przekazy historyczne  min w obrazach:
Jana Matejki, "Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa" czy Piotra Michałowskiego - w obrazie "Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa" (1018) obraz ze zbiorów Wawelskich (*3) wydają się tą legendę podtrzymywać i znacznie ją rozpowszechniają.

Ale co na to historia, którą jako pierwszy opowiada Gall Anonim
„14 sierpnia Bolesław ze Światopełkiem wkroczyli bez walki do Kijowa. Wedle na poły legendarnego przekazu polski książę wyszczerbił swój miecz, uderzając nim w Złotą Bramę. Polacy wywieźli z miasta olbrzymie łupy, a Chrobry porwał (według Galla Anonima zgwałcił) księżniczkę Predsławę, o której rękę wcześniej zabiegał.”

W rzeczywistości Szczerbca używano do koronacji Władysława I Łokietka w roku 1320 i do końca I Rzeczypospolitej.
Prawdziwa czy nie, legenda urosła ponieważ Szczerbiec koronował prawie wszystkich królów polskich (za wyjątkiem np. Augusta 3).

Szczerbiec zaginał  przed rokiem 1800. W roku 1796 - wywieziony wraz z regaliami ze skarbca wawelskiego do Berlina. 1884 roku - zakupiony do petersburskiego Ermitażu.
Zostaje rozpoznany  na wystawie w Paryżu, ale wraca do Polski dopiero w 1928 roku na mocy postanowień Traktatu Ryskiego po podpisaniu tzw. Układu Generalnego, rozstrzygającego definitywnie wszystkie niezałatwione jeszcze sprawy Mieszanej Komisji Specjalnej. (*4)  
Po wybuchu II wojny światowej 1939 - wywieziony z kraju, 1940 - zdeponowany w Kanadzie. W roku 1959 - zwrócony Polsce. Szczerbiec przechowywany jest w Skarbcu Koronnym Zamku Królewskiego na Wawelu. Miejmy nadzieje że już nikt nigdy nie wywiezie tego skarbu historii polskiej z kraju.

O powrocie Szczerbca do kraju Pisze Gazeta Podhalańska Nr 17 z dnia 22 kwietnia 1928 r.

„Szczerbiec wraca do Polski"

Na mocy układu z 10 listopada r. ub. delegacja polska w komisjach reewakuacyjnej i specjalnej, przed tygodniem ukończyła w Leningradzie i w Moskwie prace przy odbiorze i pakowaniu mienia muzealnego, wywiezionego z terytorium Rzeczpospolitej Polskiej do Rosji przez były rząd carski, Jest to prawie wyłącznie mienie państwowe. Wyjątek stanowi cenne archiwum rodzinne i biblioteka Branickich, ewakuowane z majątku Roś (44 skrzynie) oraz kilkanaście polskich portretów z XVIII i XIX w. będących własnością rodziny Zyberg – Platerów.

Transport, który wyruszył z Leningradu dn. 20 marca br., składa się z 73 skrzyń. Zawartość ich da się zasadniczo podzielić na trzy grupy.
Pierwszą najcenniejszą stanowią odzyskane sztandary i chorągwie, starożytna broń, Szczerbiec, różne przeważnie wojskowe pamiątki po królu Janie III, gen. H. Dąbrowskim, gen. J. Bemie.

Drugą grupę tworzą obrazy różnych szkół i czasów, w liczbie 59 – ciu, które wzbogacą polskie zbiory dziełami Rembrandta, Pourbusa, Ruisdaela, Watteau i innych.
Grupę trzecią stanowi lapidarium, złożone z fragmentów rzymskich rzeźb, przeważnie sarkofagów.

W drodze ekwiwalentu za niektóre z takich fragmentów, pozostawionych w zbiorach rosyjskich (zgodnie z brzmieniem p. 7 art. XI traktatu ryskiego) strona polska otrzymała piękną pełną rzeźbę rzymską znanego „Satyra” Praksitelesa. Transport moskiewski, który wyruszył ku granicy polskiej dnia 6 bm. składa się z 77 – iu skrzyń, w tem, jak wspomniano wyżej, 44 skrzynie zawierają archiwum i bibliotekę Branickich z Rosji. W innych skrzyniach mieści się druga część lapidarium, wywiezionego już z Leningradu, jeden z tronów, niezwróconych do tej pory warszawskiemu zamkowi, kilka sztandarów, należących do Korpusu Polskiego w armii napoleońskiej , zdobywającej Moskwę w 1812 r. itp.
Ponadto skrzynie zawierającą najcenniejszą niewątpliwie część tego transportu, mianowicie arrasy i piękny miecz.”(*5)

Szczerbiec stał się  symbolem Ruchu Narodowego w Polsce

„Przedwojenny symbol Ruchu Narodowego w Polsce. Jego symbolika związana jest z mieczem Bolesława Chrobrego - Szczerbcem, dla narodowców jest to symbol mocarstwowej i silnej polityki Polski prowadzonej przez tego władcę oraz wszechpolskiej misji Ruchu Narodowego. Symbol ten odwołuje się specjalnie do najdawniejszej polityki polskiej (piastowskiej) jako do okresu formowania się naszej polityki zagranicznej skupionej na jednoczeniu słowiańszczyzny pod polskim panowaniem oraz na oporze wobec niemieckiego parcia na wschód. Dodatkowo Bolesław Chrobry w polskiej historiografii i świadomości narodowej uchodzi za wielkiego władcę, twórcę polskiej monarchii i uosobienie naszej wojowniczości.

Szczerbiec jest także symbolicznym mieczem koronacyjnym królów polskich, a więc symbolem naszej niezawisłości państwowej.

Wnikając głębiej w symboliki Szczerbca doszukać się w nim możemy także o wiele dawniejszego pochodzenia niż państwo polskie. Typowe dla ludów indoaryjskich jest występowanie magicznego oręża w ich mitologiach oraz ich przejście do kultury chrześcijańskiego średniowiecza (vide Excalibur, Durendal). Także Szczerbiec uosabia magiczną, niebiańską moc dano jego właścicielowi (Chrobry zawsze zwycięża wrogów w walce) a z Kroniki Wielkopolskiej dowiadujemy się że miecz ten podarował Bolesławowi anioł z Nieba.

Szczerbiec przedstawiony jest jako miecz owinięty w biało-czerwony sztandar.

Pierwszą organizacją przedwojenną, która używała Szczerbca jako swego symbolu był Obóz Wielkiej Polski (OWP). Od tamtego momentu wizerunek Szczerbca przyjął się w całym Ruchu Narodowym jako jego znak. Jako swego symbolu używało go także Młodzież Wszechpolska, Stronnictwo Narodowe, a także Obóz Narodowo-Radykalny. Każda z tych organizacji oznaczała swój "mieczyk" poprzez wypisanie na wstędze okalającej Szczerbiec, skrót nazwy swojej organizacji (OWP, MW, SN, ONR). W okresie II wojny światowej za swój symbol używały Szczerbca także Narodowe Siły Zbrojne (NSZ).

Szczerbiec wrósł bardzo głęboko w świadomość polskiego nacjonalizmu. Świadczy o tym częste odwoływanie się do symbolu miecza oraz do samej nazwy Szczerbiec.
Dziś również "miecz Chrobrego" cieszy się ogromną popularnością wśród współczesnych narodowców od ONR aż po narodowych-demokratów (*6)

Ze strony endecja.pl możemy dowiedzieć się o symbolice Szczerbca w historii II Rzeczypospolitej.

Szczerbiec

Szczerbiec (Mieczyk Chrobrego) - W okresie międzywojennym, Szczerbiec Chrobrego, owinięty w biało-czerwony sztandar był symbolem Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego, a w okresie okupacji - Narodowych Sił Zbrojnych. Współcześnie motyw Szczerbca również jest wykorzystywany przez niektóre organizacje, odwołujące się do przedwojenych tradycji ruchu narodowego.

Szczerbiec - jest to miecz koronacyjny królów Polski, jeden z najcenniejszych zabytków i unikatowe świadectwo polskiej historii. Jest to jedyne zachowane insygnium koronacyjne dynastii Piastowskiej.

Fragm. pisma Biura Centralnego OWP do Oboźnych Wojewódzkich z dn. 15 III 1927 (na
miesiąc przed powołaniem Ruchu Młodych OWP):

"Komunikujemy, iż wysłaliśmy Panom Oboźnym godła OWP zatwierdzone przez Wydział Wykonawczy OWP jako obowiązkowe dla całej organizacji. Ze względu na koszty są dwa rodzaje:

1. Szczerbiec Chrobrego opasany wstęgą wykonana z emalii w cenie 4 zł
2. Szczerbiec opasany wstęgą lakierowaną w cenie 1,50 zł

Wobec tego, iż zamówienia wykonywać będzie Biuro Centralne, polecamy P.P Oboźnym Wojewódzkim powiadomienie o powyższym podległe sobie władze, wysyłając jednoczesnie nadesłane wzory, nakazując im ustalić ilość i rodzaj zapotrzebowanych godeł i skierować zamówienie bezpośrednio do nas.
 Zaznaczamy, że prawa noszenia godeł przysługuje wszystkim członkom O.W.P.

Szczerbce można  było zamawiać w Biurze Centralnym OWP w Warszawie. Prawo noszenia przysługiwało wszystkim członkom OWP. Wynika stąd, że Mieczyk początkowo nie był odznaką RM OWP tylko całego Obozu.

Od 1932 r Mieczyki można było zamawiać tylko i wyłącznie w Komitecie Dzielnicy Zachodniej OWP.

Podczas Rady Naczelnej Zw. Akad. Młodzież Wszechpolska 14-15 XII 1930 przyjęto że odznaką MW będzie Szczerbiec tylko że zamiast liter OWP na szarfie będą MW.
Okólnik 3/32 z 18 III 1932  Wydziału Wykonawczego mówił:

§2

Instrukcja noszenia godła O.W.P.

1. "Godło Obozu wielkiej Polski "Mieczyk Chrobrego" jako jedyny zewnętrzny wyraz przynależności organizacyjnej do Obozu winno być przedmiotem naszego szczególnego szacunku

2. Członkowie O.W.P. wini w zasadzie zawsze nosić godło organizacyjne, prócz wypadków wymienionych w punkcie 4 instrukcji lub w razie uzyskania od władz prawa nie noszenia godła z ważnych powodów

3. Nie wolno pod żadnym pozorem dawać w upominku lub zamieniać godła obozowego

4. W lokalach nieprzyzwoitych nie wolno przebywać z godłem obozowym, należy je uprzednio zdjąć

5. W razie zgubienia godła należy bezzwłocznie zameldować o tem swej władzy"

Okólnik 574 z dnia 19 maja 1932 Dzielnicy Zachodniej:


"Mieczyki posiadają numerację. Najpierw cyfrą rzymską seria a następnie cyfrą arabską numer mieczyka odpowiadający jednostce organizacyjnej, odbierając mieczyki od Dzielnicy, kierownicy winni zaprowadzić dokładną ewidencję posiadanych i wydanych członkom odznak..."

Instrukcja tymczasowa w sprawie stroju z 1932 r. (Dzielnica Zachodnia)

a/ beret granatowy (baskijski) z Mieczykiem Chrobrego przypiętym lub wyhaftowanym na berecie bez podkładek (tła) pionowo na czole na linii nosa

b/ jasna koszula (bluza) koloru piaskowego. Zapinana po szyję guzikami w pasie ściągana wewnątrz sznurowadłem względnie gumą nakładana, na zewnątrz spodni i wciągana przez głowę. Na lewym ramieniu koszuli tuż nad łokciem naszyty jest wspólny dla wszystkich członków OWP bez względu
na stopień organizacyjny lub funkcję znak "miecz Chrobrego" na zielonym tle. Miecz jest wyszywany na zielonym suknie, którego kształt owalny wynosie w szerokości 6 cm zaś w wysokości 9 cm. Na ramieniach znajdują się naramienniki  (oznaczenie zależne od stopnia i funkcji w Obozie)

c/ pas szerokości 3-5 cm

d/ granatowe spodnie długie

e/ czarne trzewiki

Wyjątkowo spodnie mogły być koloru czarnego. Członkowie sekcji cyklistów zamiast spodni nosili tzw. bryczesy i zakładali na nie długie buty

Stroju obozowego nie można było nosić na co dzień, można było nosić wyłącznie na:
a) zebrania i zbiórki placówki
b) niedziele i święta
c)na specjalne zarządzenia kierownika placówki (*7)


Bogata historia Szczerbca jako jedynego zachowanego symbolu polskości o tak wielkiej mocy historycznej, pozwala z godnością i szacunkiem nosić ten symbol niepodległego narodu polskiego także dzisiaj, wszystkim tym którym idea wolnej i wielkiej Polski nie jest obojętna.



Zebrał: zjw


(*1) Za: Endecja.pl
(*2) http://portalwiedzy.onet.pl/405,,,,szczerbiec,haslo.html
(*3) http://www.wawel.net/images/malar/michalowski/miniatury/Chrobry_Kijow_wjazd_min.jpg
(*4) http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje04/text06p.htm
(*5) http://www.nowytarg.pl/dane.php?cid=1162
(*6) Za: http://www.onr-podkarpacie.lua.pl/index34.html
(*7) Zebrał i opracował: Rafał Dobrowolski
http://www.endecja.pl/leksykon/definicja/2