Kościół katolicki docenił Jego ogromne zasługi dla katolicyzmu polskiego. Najlepsi kapłani w kościołach całej Polski oddali Mu należny hołd jako Polakowi i katolikowi. W Watykanie oficjalny organ Osservatore Romano docenił zasługi w dłuższym wspomnieniu:„Ś.p. Roman Dmowski, wielki wychowawca młodych pokoleń, wielokrotnie w ostatnich czasach podkreślał,że pojęcie polskości i katolicyzmu są nierozerwalnie ze sobą związane. Dlatego też radosny objaw spontanicznego nawrotu młodzieży polskiej do wiary katolickiej jest w znacznej mierze Jego załugą.
Roman Dmowski zmarł 2 stycznia 1939r. w Drozdowie koło Łomży, a pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu bródnowskim w Warszawie.
Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864r., w podwarszawskiej wówczas miejscowości Kamionek (obecnie dzielnica Warszawy – Praga), w rodzinie z drobnoszlacheckim rodowodem. W 1881r. zakłada w III Gimnazjum w Warszawie tajną organizację uczniowską „Strażnica”. Jeszcze w czasie studiów wstąpil do Związku Młodzieży Polskiej (Zet),który był jedną z tajnych organizacji założonych przez Ligę Polską kierowaną przez T.T.Jeża (Miłkowskiego).Liga Polska i Zet powstały w 1887r. W Warszawie ZMP został zorganizowany przez Zygmunta Balickiego.Dmowski wstąpił do Zetu w 1888r. i bardzo szybko objął w nim główne kierownictwo.Od grudnia 1889r. był także członkiem Ligi Polskiej.Swój rodowód polityczny wywodzi od Jana Ludwika Popławskiego,swego nauczyciela„duchowego”, ojca nowoczesnej polityki polskiej. Już w czasie studiów podjął polityczną działalność niepodległościową organizując w 1891r. w setną rocznicę Konstytucji 3 maja pochód studentów warszawskich, będący pierwszą wielką manifestacją polityczną od 1963r. Od sierpnia 1892r. do stycznia 1893r. odsiadywał wyrok w X pawilonie Cytadeli warszawskiej za zorganizowanie manifestacji w dniu 3 maja.
Z jego inicjatywy w lutym 1893r. rozwiązano Ligę Polską,a na jej miejsce powołano Ligę Narodową.Po zreorganizowaniu Ligi, Dmowski wydał w 1893r. na polecenie Komitetu Centralnego broszurę pt. „Nasz patriotyzm”,w której sformułował po raz pierwszy program ruchu narodowego.Zajął w niej stanowisko wszechpolskie (to jest obejmujące wszystkie trzy zabory) i narodowe, w przeciwieństwie do dzielnicowego i klasowego, któremu hołdowała orientacja socjalistyczna.
W 1893r. za zorganizowanie demonstracji w setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja zostaje zesłany na przymusowe osiedlenie w Mitawie w głębi Rosji.
W 1895r. opuszcza nielegalnie Mitawę i udaje się do Lwowa, gdzie od lipca tegoż roku przejmuje redakcję„Przeglądu Wszechpolskiego” (przemianowanego w styczniu z„Przeglądu emigracyjnego”. Od stycznia 1896r. przystąpił również do redagowania pisma J.K.Popławski.W latach 1895-1905„Przegląd Wszechpolski” był głównym ideowym pismem ruchu narodowego. Ruch narodowo-demokratyczny pod wodzą Dmowskiego, stał się jednym z głównych składników polskiego życia politycznego w początkach XX wieku. Nakaz myślenia na ile było to możliwe, działania politycznego,zgodnego z jednym, wspólnym dla wszystkich Polaków interesem narodowym, był głównym zadaniem sformułowanym w programie ruchu opublikowanym w 1897r. Od tego roku Liga Narodowa podjęła się tworzenia we wszystkich zaborach stronnictwa politycznego, które mogłoby podjąć legalną działalność.Rok ten powszechnie przyjmuje się jako datę powstania Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego.
W 1902r. (najpierw w„Przeglądzie Wszechpolskim”) ukazała się jedna z najważniejszych książek Dmowskiego„Myśli nowoczesnego Polaka”. Zawiera podstawową wykładnię zasad, jakimi miał się od tego czasu niezmiennie kierować cały ruch narodowy. A główny sens tej wykładni patriotycznego obowiązku Polaków wobec własnej ojczyzny zawarty jest w Jego własnym stwierdzeniue zamieszczonym we Wstępie :„Jestem Polakiem więc mam obowiązki polskie: są one tym większe i tym silniej się do nich poczuwam ,im wyższy przedstawiam typ człowieka”. Książka ta jest na pewno arcydziełem polskiej myśli politycznej. Mimo,że od jej pierwszego wydania minęło 90 lat, w swoim głównym zarysie pozostaje nadal aktualna. Zwłaszcza teraz gdy Polska odzyskuje niepodległość, a naród swą tożsamość.
Po wojnie rosyjsko-japońskiej i po rewolucji 1905r. jak każdy wytrawny polityk – Dmowski zalecał współpracę, a nawet sojusz z partnerem słabszym w danym układzie.Takim partnerem była wówczas Rosja.Cały swój program polityczny, w taki mzakresie jaki był wówczas możliwy do ujawnienia zawarł w słynnej publikacji„Niemcy,Rosja i kwestia polska” wydanej w 1908r. Dokonał w niej chłodnej, opartej na szerokiej wiedzy, analizy sytuacji politycznej Polski – położnonej między Rosją a Niemcami. Wnioski jakie z tej analizy wyciągnął, zaszokowały wówczas wielu Polaków i do dzisaj są aktualne. W czasie I wojny światowej, w sierpniu 1917r. Dmowski utworzył w Paryżu Komitet Narodowy Polski, złożony z działaczy ze wszystkich trzech zaborów. W 1918r. obejmuje zwierzchnictwo nad tworzącą się pod dowództwem Józefa Hallera armią polską we Francji. Następnie zystkuje uznanie Komitetu Narodowego za przedstawicielstwo Polski przez państwa sprzymierzone. W 1919r. obejmuje funkcję delegata Polski na konferencję pokojową w Paryżu. 28 czerwca Dmowski obok Paderewskiego, jako jeden z dwóch polskich sygnotariuszy podpisał w imieniu Polski Traktat Wersalski, który uznawał Polskę jako państwo w formie prawno-międzynarodowej oraz walnie przyczynił się do zapewnienia Polsce miejsca wśród narodów zwycięskich. Podpisując Traktat Wersalski – Roman Dmowski osobiście, grono skupionych przy nim polityków oraz cały ruch narodowo – demokratyczny jako całość mieli walną zasługę w odzyskaniu przez Polskę niepodległości oraz niemal całość ziem zaboru pruskiego, w odzyskaniu przez odrodzone państwo polskie nawet części tych ziem, które na zachodzie nie wchodziły nawet w 1772r. w skład Rzeczpospolitej – części Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego. Było to nie tylko rezultatem wielu wysiłków dyplomatycznych z lat wojny ale i okresu powojennego, gdy ustalane były warunki traktatu pokojowego z Niemcami. Było to owocem trzydziestoletniej , przemyslanej i wytrwałej pracy politycznej całego ruchu narodowego, usilnie zabiegającego o odzyskanie a następnie obronę zachodnich kresów Polski.
W 1923r. ukazała się praca„Polityka polska i odbudowywanie państwa”, ukazująca oraz sumująca wysiłem Dmowskiego oraz dorobek całego ruchu narodowego w walce politycznej i dyplomatycznej o odzyskanie przez Polaków niepodległości. Warte przypomnienia i podkreślenia jest to, że już sto lat temu właśnie J.L.Popławski i Roman Dmowski stworzyli doktrynę polityczną uzasadniającą powrót Śląska, Pomorza i całych Prus Wschodnich do Polski. Jeśli chodzi o tę ostatnią sprawę – jest obecnie nadal aktualna, ponieważ enklawa królewiecka pozostająca poza granicami państwa, stanowi stałe zagrożenie polskiej racji stanu.
W 1927r. ukazała się rozprawa Dmowskiego„Kościół,Naród i Państwo”, która w swoim głównym zarysie pozostaje do dziś aktualna. Zwłaszcza obecnie gdy lewica laicka i katolicka usiłuje zdyskredytować i osłabić tysiącletnie związki Kościoła z Narodem polskim. Stale aktualna jest Jego myśl zawarta w rozprawie o związku katolicyzmu z narodem:„Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości , zabarwieniem jej na pewien sposób,ale tki w jej istocie,w znacznej mierze, stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwanie narodu od religii i Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu”.
W następnym roku Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe zostaje przekształcone w Stronnictwo Narodowe.
Roman Dmowski zmarł 2 stycznia 1939r. w Drozdowie koło Łomży, a pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu bródnowskim w Warszawie.
Kościół katolicki docenił Jego ogromne zasługi dla katolicyzmu polskiego. Najlepsi kapłani w kościołach całej Polski oddali Mu należny hołd jako Polakowi i katolikowi. W Watykanie oficjalny organ Osservatore Romano docenił zasługi w dłuższym wspomnieniu:„Ś.p. Roman Dmowski, wielki wychowawca młodych pokoleń, wielokrotnie w ostatnich czasach podkreślał,że pojęcie polskości i katolicyzmu są nierozerwalnie ze sobą związane. Dlatego też radosny objaw spontanicznego nawrotu młodzieży polskiej do wiary katolickiej jest w znacznej mierze Jego załugą.
[Fragmenty życiorysu Romana Dmowskiego pochodzą z wprowadzenia do książki „Myśli nowoczesnego Polaka”]
Norbert Tomczyk
Film z pogrzebu Romana Dmowskiego:
