Trzy fundamenty Cywilizacji Łacińskiej:
- Rzymskie prawo.
- Filozofia grecka.
- Moralność chrześcijańska.
Podstawowe zasady Cywilizacji Łacińskiej:
- Moralność zgodna z nauką Kościoła katolickiego.
- Nawet polityka i wojna nie są wolne od ograniczeń etycznych.
- Wyższość moralności nad prawem – źródłem prawa jest moralność – nie znaczy to, że prawo to kodyfikacja moralności, ale że prawo musi być zgodne z moralnością, czyli mogą istnieć nieskodyfikowane prawa moralne, ale wszelkie ustawy muszą być zgodne z moralnością.
- Stale rosnące wymogi etyczne i doskonalenie prawa w oparciu o nie.
- Władzę i poddanych obowiązują te same prawa moralne.
- Władza hierarchiczna z silnym samorządem.
- Zdolność społeczności do samoorganizacji, do samonaprawiania się, do oddolnego działania, czyli do pracy organicznej.
- Różnorodność i dążenie do równania wzwyż, ku najbogatszemu, ku najmądrzejszemu, ku najlepszemu.
- Dualizm prawa, które dzieli się na prywatne i publiczne. I tak samo władztwo nad terenem podzielone jest między właściciela i suwerena.
- Relacja między prawem a wolnością polega na tym, że wolność każdego człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się prawo drugiego.
- Zwierzchnictwo władzy duchowej nad świecką.
- Tolerancja religijna i rozdzielenie władzy cywilnej i duchowej.
- Święte prawo własności – szczególnie ziemi i nieruchomości.
- Samodzielność i niezależność ekonomiczna ludzi.
- Małżeństwo monogamiczne kobiety i mężczyzny.
- Nadrzędność rodziny, czyli ojca i matki z dziećmi nad rodem, czyli wszelkimi krewnymi.
- Armia w postaci pospolitego ruszenia, czyli ochotnicza.
- Czas jest dobrem, które trzeba szanować, zagospodarowywać, oszczędzać. Istnieje więź poprzez pokolenia, historyzm, współodpowiedzialność za przeszłość i przyszłość, wspólna świadomość historyczna.
- Naród, jako naturalny związek duchowy, oparty na dobrowolności.
Klasyczny kanon edukacyjny Cywilizacji Łacińskiej – Siedem Sztuk Wyzwolonych:
Trivium:
- Gramatyka,
- Logika,
- Retoryka.
Quadrivium:
- Geometria,
- Arytmetyka,
- Astronomia,
- Muzyka.
Najważniejsze wartości filozofii greckiej:
- Prawda,
- Dobro,
- Piękno.
Zasady prawne Cywilizcji Łacińskiej – paremie łacińskie:
- Accusare nemo se debet – Nikt nie musi oskarżać siebie samego. Nie można nikogo przymuszać do zeznawania przeciwko sobie.
- Actor rei forum sequitur – Powód idzie do sądu (właściwego dla) pozwanego.Zasada określająca właściwość miejscową sądu.
- Advocatorum error litigatoribus non noceat– Błąd adwokatów niech nie szkodzi stronom.
- Aequitas sequitur legem– Sprawiedliwość idzie za prawem.
- Alienus dolus nocere alteri non debet – Nikogo nie powinien obciążać cudzy podstęp.
- Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum – Wola spadkodawcy może być zmieniona aż do ostatniego tchnienia.
- Audiatur et altra pars –Niech będzie wysłuchana również i druga strona. Nie potępiaj bez wysłuchania wszystkich argumentów za i przeciw. Daj stronie oskarżonej szansę na skuteczną obronę. Nie feruj bezwzględnego wyroku, jeśli nie jesteś absolutnie pewien swoich racji.
- Bellum nec timendum, nec provocandum–Nie trzeba ani bać się wojny, ani jej prowokować.
- Bis de eadem re ne sit actio – Nie można procesować się dwa razy o to samo.
- Carum est, quod rarum est – Drogie jest to, co rzadkie. To, co jest rzadkie, jest cenne.
- Cedant arma togae – Niech oręż ustąpi przed togą.
- Cessante ratione legis, cessat ipsa lex – Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa.
- Cogitationis poenam nemo patitur – Nikogo nie karze się za jego myśli. Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli. Myśli nie podlegają osądowi.
- Commodum eius esse debet, cuius est periculum. – korzyść musi przypadać temu, kto ponosi ryzyko.
- Consuetudo pro lege servatur. – zwyczaj jest traktowany jako prawo.
- Cum in verbis nulla ambiguitas est, non debet admitti voluntatis quaestio – Gdy w słowach nie ma żadnej dwuznaczności, nie należy podnosić kwestii woli.
- Delicta parentium liberis non nocent – Czyny niedozwolone rodziców nie obciążają dzieci.
- Dolum malum facit qui ex aliena iactura lucrum quaerit – Działa podstępnie, kto próbuje osiągnąć zysk z cudzego niepowodzenia.
- Dolus non praesumitur – Złego zamiaru nie domniemuje się.
- Dura lex, sed lex – Twarde prawo, ale prawo.
- Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat – Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto przeczy.
- Eius est nolle, qui potest velle. – ten tylko może nie chcieć, kto może chcieć.
- Favorabiliores rei potius quam actores habentur – Korzystniejszą [sytuację procesową] mają pozwani niż powodowie.
- Hominem causa omne ius constitutum sit – Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka.
- Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet – Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.
- Impossibilium nulla obligatio est – Nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe.
- In dubio pro reo – W razie wątpliwości [należy rozstrzygać] na korzyść pozwanego.
- In legibus magis simplicitas quam difficultas placet – W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość.
- In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda sit – We wszystkim, szczególnie jednak w prawie, należy mieć na względzie [zasady] słuszności.
- In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur – Wykładnia testamentów opiera się na wnikliwym badaniu woli testatorów.
- Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere– Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu.
- Is damnum, dat qui iubet dare – Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić.
- Is fecit, cui prodest – Uczynił ten, komu przyniosło to korzyść.
- Iura non in singulas personas, sed generaliter costituuntur – Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich.
- Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia – Nauka prawa jest znajomością spraw boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym, co sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe.
- Ius civile vigilantibus scriptum est – Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych.
- Ius est ars boni et aequi – Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne.
- Ius publicum privatorum pactis mutari non potest – Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami [osób] prywatnych.
- Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą zagwarantowania każdemu jego prawa.
- Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus – Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury.
- Legem brevem esse oportet – Ustawa powinna być zwięzła.
- Leges ab omnibus intellegi debent – Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich.
- Leges bonae ex malis moribus procreantur – Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów.
- Lex posterior derogat legi priori – Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.
- Lex retro non agit – Ustawa nie działa wstecz.
- Libera matrimonia esse antiquitus placuit – Z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne.
- Libertas inaestimabilis res est – Wolność jest rzeczą bezcenną.
- Locus regit actum – Miejsce rządzi czynnością prawną.
- Male nostro iure uti non debemus – Nie powinniśmy źle korzystać [z przysługującego] nam prawa.
- Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt– Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację.
- Ne eat iudex ultra petita partium – Niech nie wychodzi sędzia ponad żądania stron.
- Ne quis absens puniatur – Nieobecny niech nie będzie karany.
- Neglegentia culpa est – Zaniedbanie jest winą.
- Neminem captivabimus nisi iure victum– Nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem.
- Nemo auditur propriam turpitudinem allegans – Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany.
- Nemo enim in persequendo deteriorem causam, sed meliorem facit – Dochodzenie sprawy przed sądem nie może pogorszyć, lecz jedynie polepszyć sytuację powoda.
- Nemo est iudex in propria causa – Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.
- Nemo ex suo delicto meliorem nam condicionem facere potest – Nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w wyniku własnego czynu bezprawnego.
- Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet – Nie można przenieść na drugiego więcej praw, niż ma się samemu.
- Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat – Reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą.
- Non exemplis, sed legibus iudicandum est – Należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia.
- Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta – argumenty należy oceniać nie według liczby, ale znaczenia.
- Non omne quod licet honestum est – Nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe.
- Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem – Nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku.
- Nostrum est iudicare secundum allegata et probata – Powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi i pewnymi [dowodami].
- Nulla pactione effici potest, ne dolus praestetur – Umową nie można wyłączyć odpowiedzialności za podstęp.
- Nulla poena sine lege – Nie ma kary bez [stosownego przepisu] ustawy.
- Nullus idoneus testis in re sua intellegitur – Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie.
- Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur – Uważa się, że nie działa podstępnie ten kto korzysta ze swego prawa.
- Nuptias non concubitus, sed consensus facit. – Nie fakt współżycia ale porozumienie czyni małżeństwo.
- Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti potest – Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie można było jej podważyć.
- Onus est honos qui sustinet rem publicam – Obowiązek jest zaszczytem utrzymującym Rzeczpospolitą.
- Optima est legum interpres consuetudo – Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa.
- Pacta sunt servanda –Umów należy dotrzymywać.
- Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem – We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa.
- Prior tempore potior iure – Pierwszy w czasie lepszy w prawie.
- Prius quam exaudias ne iudices –Nie sądź zanim nie wysłuchasz.
- Qui munus publice mandatum accepta pecunia reperunt, crimine repetundarum postulantur – Dopuszcza się zdzierstwa ten, kto sprawując funkcję publiczną przyjmuje pieniądze od zainteresowanych.
- Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversarus ea, quia non facit – Jeżeli ktoś nie czyni tego, co czynić powinien uważa się, że czyni przeciwnie, ponieważ nie czyni.
- Quid est enim civitas nisi iuris societas civium – Czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli.
- Quod ad ius naturalre attinet, omnes homines aequales sunt – Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi.
- Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere – To co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione przez sam upływ czasu.
- Quod omnes similiter tangit, ab omnibus comprobetur – Co wszystkich jednakowo dotyczy, winno być przez wszystkich zatwierdzone.
- Reformatio in peius iudici appellato non licet – Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść odwołującego się.
- Res iudicata pro veritate accipitur – Rozstrzygnięcie sądowe przyjmuje się za prawdziwe.
- Reus excipiendo fit actor – Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem.
- Salis populi suprema lex esto – Dobro Rzeczypospolitej niechaj będzie najwyższym prawem.
- Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari – Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego.
- Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem – Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania.
- Secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem seuentur incommoda – Naturalne jest, aby ten czerpał korzyści z rzeczy, kto ponosi związane z nią ciężary.
- Sententia facit ius inter partes – Wyrok tworzy prawo między stronami.
- Si in ius vocat, ito – Kto został wezwany przed sąd, niech się stawi.
- Silent leges inter arma – Milkną prawa w szczęku broni.
- Summum ius summa iniuria – Najwyższe prawo [bywa] najwyższym bezprawiem.
- Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis, dispositio – W takich samych okolicznościach należy stosować te same rozwiązania prawne.
- Ubi lex, ibi poena – Gdzie jest prawo, tam jest i kara.
- Vanae voces populi non sunt audiendae – Nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu.
- Venire contra factum proprium nemini licet – Nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów.
- Vim vi repellere licet – Siłę wolno odeprzeć siłą.
- Volenti non fit iniuria–Chcącemu nie dzieje się krzywda.
Moralność chrześcijańska:
Dekalog:
- Nie będziesz stawiał innych bogów obok Mnie.
- Nie nadużywaj imienia Pana, twego Boga.
- Pamiętaj o dniu odpoczynku, aby go świętować.
- Czcij ojca i matkę.
- Nie morduj.
- Nie popełniaj zdrady małżeńskiej.
- Nie kradnij.
- Nie składaj przeciw drugiemu fałszywego zeznania.
- Nie dąż do zdobycia cudzej żony.
- Ani żadnej rzeczy, która należy do innego.
Siedem grzechów głównych:
- pycha,
- chciwość,
- nieczystość,
- zazdrość,
- nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu,
- gniew,
- lenistwo.
Cztery cnoty kardynalne:
- roztropność,
- sprawiedliwość,
- wstrzemięźliwość,
- męstwo.
Uczynki miłosierdzia co do duszy:
- grzeszących upominać,
- nieumiejących pouczać,
- wątpiącym dobrze radzić,
- strapionych pocieszać,
- krzywdy cierpliwie znosić,
- urazy chętnie darować,
- modlić się za żywych i umarłych.
Uczynki miłosierdzia co do ciała:
- łaknących nakarmić,
- pragnących napoić,
- nagich przyodziać,
- podróżnych w dom przyjąć,
- więźniów pocieszać,
- chorych nawiedzać,
- umarłych grzebać.
Siedem darów Ducha Świętego:
- mądrość,
- rozum,
- rada,
- męstwo,
- umiejętność,
- pobożność,
- bojaźń Boża.
Sześć prawd wiary:
- Jest jeden Bóg,
- Bóg jest sędzią sprawiedliwym, który za dobre nagradza, a za złe karze,
- Są trzy osoby Boskie: Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty,
- Syn Boży stał się człowiekiem i umarł na krzyżu dla naszego zbawienia,
- Dusza ludzka jest nieśmiertelna,
- Łaska Boska jest do zbawienia koniecznie potrzebna.
Trzy cnoty Boskie:
- Wiara,
- Nadzieja,
- Miłość.
Ostateczne rzeczy człowieka:
- Śmierć,
- Sąd Boży,
- Niebo albo piekło.
Najważniejsze dobre uczynki:
- Modlitwa,
- Post,
- Jałmużna.
Opracował Grzegorz P. Świderski
http://gps65.nowyekran.pl/
