Pacyfikacje były odpowiedzią władz Rzeczypospolitej na serię aktów terrorystycznych i sabotażowych dokonanych przez Organizacje Ukraińskich Nacjonalistów. Jej celem było zahamowanie rozwoju OUN i rozładowanie napięcia społecznego. Polska opinia publiczna domagała się poprawy bezpieczeństwa i oskarżała rząd o bezczynność.

Brak oficjalnej reakcji na akty ukraińskiego terroru groziło też, że ludność kresowa "weźmie sprawę we własne ręce". Związek Obrony Kresów Wschodnich i Związek oficerów Rezerwy już zresztą zaczęły tworzyć oddziały samoobrony. W tej sytuacji marszałek Józef Piłsudski osobiście wydał polecenie przeprowadzenia pacyfikacji. Były one przeprowadzane od 16 września do 30 listopada 1930r. Przeprowadzono je w 415 wsiach, w których według informatorów sił bezpieczeństwa istniały komórki OUN. Wzięło w niej udział około tysiąca policjantów i żołnierzy. Według ministra Felicjana Sławoja Składkowskiego pacyfikację przeprowadzono według następującego scenariusza. Oddział po przybyciu do wsi otaczał ją, a jego dowódca wzywał sołtysa lub wójta i informował go o celach akcji i żądał wydania broni, materiałów wybuchowych itp. Mieszkańcy musieli siedzieć w chatach i nie wolno im było ich opuszczać. Następnie u osób podejrzanych przeprowadzono rewizję. Te były przeprowadzane bezwzględnie. W jej trakcie demolowano całe domy. Zrywano podłogi, a nawet całe dachy. Wysypywano zboże i inne płody rolne. Gdy gospodarze odmawiali otwarcia drzwi, wyłamywano je. Dokonywano także przeszukiwań w pomieszczeniach należących do Cerkwi greckokatolickiej. Wobec opornych stosowano też przemoc fizyczną , zwłaszcza wobec osób, które nie chciały podpisać deklaracji lojalności. Według źródeł ukraińskich, na skutek obrażeń doznanych przy biciu zmarło 7 osób, a zdaniem polskich 2.

Podkreślić trzeba, że w czasie pacyfikacji nie spalono żadnego zabudowania, ani też nie oddano żadnego strzału. Według oficjalnych informacji w czasie pacyfikacji zatrzymano tysiąc siedemset trzydzieści dziewięć osób, z których pięćset sześćdziesiąt sześć wypuszczono , a resztę przekazano do dyspozycji sądu. Wśród zatrzymanych było dwustu dwudziestu studentów, trzystu sześćdziesięciu uczniów szkół średnich i trzydziestu księży.

W czasie rewizji znaleziono 1287 sztuk broni długiej, 566 rewolwerów, 398 bagnetów, 31 granatów, kilkadziesiąt metrów lontu i 100 kg materiałów wybuchowych. Znaleziono też dokumenty organizacyjne i nielegalną literaturę. W toku przesłuchiwań podejrzanych uzyskano szereg ważnych informacji operacyjnych umożliwiających lepszą niż dotąd walkę z nacjonalistycznym podziemiem.

Konsekwencją pacyfikacji było zawieszenie działalności kilku ukraińskich instytucji , w tym gimnazjum państwowego z ukraińskim językiem nauczania w Rohatynie. Na jego strychu znaleziono ręczne i race do podpalania dachów krytych słomą. Podobny los spotkał liceum ukraińskie w Tarnopolu. W twierdzy brzeskiej osadzono też kilkudziesięciu działaczy ukraińskich. Wśród nich także pięciu posłów UNDO, największej legalnie działającej partii ukraińskiej. We Lwowie aresztowano też komendanta UWO- Ukraińskiej Wojskowej Organizacji Juliana Hołowińskiego, który zginął podczas próby ucieczki.

Pacyfikacja wywołała liczne protesty opinii publicznej w niektórych krajach m.in. w Wielkiej Brytanii, Franci i Niemczech. Organizacje ukraińskie złożyły skargę do Ligi Narodów. Ta jednak uznała, ze postępowanie władz polskich było uzasadnione terrorem OUN.

Marek A. Koprowski

Za: http://www.kresy.pl/historia,miedzywojnie?zobacz/pacyfikacje-na-wolyniu-1930r