Warto przeczytać

Szczegóły

Kategoria: Warto przeczytać

Opublikowano: 25 listopad 2009

Odsłony: 8471

Miłowit Kuniński
Wzmianka o idealnym ustroju w dzisiejszej dobie, po doświadczeniach komunizmu i nazizmu, gdy ogłoszono ostateczny triumf demokracji liberalnej, musi wzbudzać uśmiech niedowierzania: jaki bowiem sens ma podejmowanie problematyki, która należy do odległych dziejów myśli politycznej albo raczej do historii ludzkiej naiwności i złudzeń. Zasadnicza wątpliwość co do racjonalności rozważań nad idealnym ustrojem bierze się z fałszywego przekonania, iż muszą one nieuchronnie zwieść każdego, kto je podejmuje, na manowce utopii, rozumianej nie tylko jako charakterystyka instytucji politycznych idealnego państwa ale przede wszystkim jako drobiazgowy a zarazem nierealistyczny opis właściwego sposobu życia jego obywateli od narodzin aż do śmierci. Myślenie utopijne ma swe źródło w cyrkularnej koncepcji czasu, wyrażającej się w przekonaniu - któremu w VIII w. p.n.e. literacką formę nadał Hezjod w Pracach i dniach - o stopniowym upadku moralności, obyczajów od czasów mitycznego wieku złotego, poprzez wiek srebrny, brązowy, wiek herosów - półbogów, a na koniec wiek żelazny - epoka rozkładu więzi moralnych i społecznych. Powrót do wieku złotego to utopijna mrzonka, powracająca w czasach politycznych klęsk czy przesileń[1]. Mamy tu do czynienia z utopią zwróconą ku przeszłości, bowiem generalnie w greckiej myśli idea postępu nie występuje, jej miejsce zajmuje wizja dziejów ludzkości tracącej bliską więź z bogami, zmierzającej do stanu zbliżonego do warunków życia dzikich zwierząt.

W istocie jednak owe powstałe w starożytności czy w dobie nowożytnej, choćby najbardziej utopijne projekty konstrukcji ustroju państwa i odpowiedniego ukształtowania życia jego obywateli, zawierały w sobie istotną myśl, iż trwanie wspólnoty politycznej zależy od wielu czynników, ale przede wszystkim od charakteru instytucji życia publicznego, regulujących stosunki pomiędzy rządzącymi i rządzonymi, a także od natury ludzi pozostających w tych relacjach. Zasadniczym zatem problemem, który zajmował autorów projektów ustrojowych była władza polityczna: jej źródła, uzasadnienie, zakres, sposób sprawowania i znaczenie dla trwałości wspólnoty państwowej zagrożonej destrukcyjnym wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych związanych już to z naturą człowieka, już to z charakterem wzajemnych oddziaływań między różnymi wspólnotami państwowymi pozostającymi pod kontrolą różnych ośrodków władzy. Drążąc ten problem filozofowie od czasów Platona i Arystotelesa postępowali dwojako. Przedmiotem swych dociekań czynili znaną im z przekazów historycznych i z własnych obserwacji rzeczywistość polityczną, porównując między sobą realne formy ustrojowe lub z przyjętym pojęciem jakiegoś ustroju, w poszukiwaniu jego najlepszego, choć niekoniecznie idealnego, kształtu. Stąd wiele miejsca poświęcano właściwościom różnych znanych ustrojów, wskazując ich dobre i złe strony. Z filozoficznego punktu widzenia istotniejsze były dociekania nad ostatecznymi uzasadnieniami porządku politycznego, związkami między ogólną teorią rzeczywistości, wiedzy czy człowieka a wizją porządku politycznego[2].

Czytaj więcej: W poszukiwaniu idealnego ustroju.